Muzikale pelgrim

Ben ik de allerlaatste die een interview met Reinbert de Leeuw (1938-2020) gehouden heeft? Het lijkt erop. Ik bezocht de hartstochtelijke pianist, dirigent en componist op 23 januari in zijn appartement naast het Vondelpark. Drie weken later, op 14 februari, overleed hij, voor velen – ook voor mij – volstrekt onver-wachts. Dat hij al langere tijd ziek was, wist ik niet, hoewel hij tijdens onze laatste gesprekken zwakjes overkwam en af en toe in halve zinnen sprak. De ouderdom, dacht ik.

Maar zijn vurigheid was geenszins verminderd: hij vertelde nog altijd over hem dierbare componisten als waren het muzikale pelgrims of platoonse zieners die iets onzegbaars op het spoor gekomen waren en dat naar concrete composities probeerden te vertalen. ‘In het hoofd van de componist moet een oervorm van de muziek bestaan en in zekere zin kun je zeggen dat de notatie al een transcriptie is van wat er in het hoofd van de componist gebeurt’, zei Reinbert eens tijdens een lezing. De kunst van hemzelf als uitvoerder – als dirigent, als pianist – was om die platoonse idee achter de partituur aan te raken en in concrete klanken om te zetten, adembenemende, verstilde. Reinbert was er heel duidelijk over dat muziek voor hem iets met mystiek te maken had:

Wat is toch het geheim waardoor sommige composities je zo kunnen raken? Er zijn van die stukken waarnaar ik altijd maar weer terug wil, die ik wil herbeleven. Wat doet de componist daar? Wat is de reden dat het me zo ontroert en aanspreekt? Dat is waarover je meer te weten probeert te komen, dat is die zoektocht. Uiteindelijk zal je het nooit kunnen oplossen, je kan het nooit precies pakken. En dat is natuurlijk ook het fascinerende eraan. Dat is de magie van de muziek, het grote raadsel.

In veel van Reinberts favoriete muziek worden ‘alle intensiteit en expressie samengebald in een paar noten’, zoals bij de late Liszt, bij Satie of bij Schönberg en Webern in hun zoekende middenperiode, toen ze reeds atonale muziek componeerden, maar nog niet volgens het cerebrale twaalftoonsysteem. Het was over deze periode van de Tweede Weense School dat hij en ik de laatste keer met elkaar spraken. De maanden hierna zouden we het nog hebben over andere belangrijke thema’s en stromingen uit de twintigste-eeuwse muziek: de Franse klankbeleving, de naoorlogse avantgarde, de Russische ziel van Goebaidoelina en Oestvolskaja, wier muziek een soort ‘beuken op de poorten van de hemel’ is.

Helaas is Reinbert er niet meer, zodat onze gespreksreeks in klassieke muziektijdschrift Luister voortijdig tot een einde is gekomen. Mijn uitwerking van ons laatste gesprek is verschenen op 6 maart, en in april publiceerde Luister mijn analyse van Reinberts muzikale wereldbeeld en streven naar intensiteit.

Een overzicht van al mijn interviews met en artikelen over Reinbert:

• Interview met Barbara Hannigan en Reinbert de Leeuw over het fin de siècle (oktober 2018)
• Interview met Reinbert de Leeuw over Via Crucis van de late Liszt (april 2019)
• College van Reinbert de Leeuw over de late Romantiek (januari 2020)
• College van Reinbert de Leeuw over de Tweede Weense School (maart 2020)
• Artikel over Reinberts muzikale wereldbeeld en streven naar intensiteit (april 2020)
• Artikel over Reinberts laatste cd-opname: Das Lied von der Erde van Mahler (oktober 2020)