Veel jonge mensen, vooral studenten, hebben het gevoel dat het nog alle kanten op kan met hun leven. Ze krijgen de tijd om hun smaak te ontwikkelen, te experimenteren in de liefde, in uiteenlopende contexten vrienden te maken, tijdelijke bijbaantjes te hebben en van studie te switchen. Sommigen kiezen ervoor om tussendoor op wereldreis te gaan. Vooral de ‘twijfelkonten’ kunnen zo jarenlang alle mogelijkheden open houden; er is niemand die hen dat verbiedt. Integendeel, ze vormen juist een volmaakte belichaming van het beeld van vrijheid dat we er in onze samenleving op na houden. Filosoof Cornelis Verhoeven suggereert dat ook het westerse schoonheidsideaal (een jonge uitstraling en een gladde huid) voortkomt uit onze voorkeur voor het leven als belofte, als nog oningevulde mogelijkheid. De jeugd vertegenwoordigt die belofte, en daarom willen mensen zo lang mogelijk jong lijken, ook als ze het niet meer zijn.
De ouderdom boezemt daarentegen angst in, want de jeugdige gladheid van het onbeschreven blad is vervangen door een gezicht vol ingevulde lijnen. Ouder worden is stollen, ‘meer onwrikbare vorm dan soepele mogelijkheid’ zijn. Bovendien kent dat wordingsproces in sterke mate een passief aspect. ‘Wij zijn wat wij gedaan hebben, wat met ons gebeurd is, wat gebeurd is met wat wij gedaan hebben en wat wij gedaan hebben met wat er met ons gebeurd is,’ schrijft Verhoeven. Natuurlijk maken we zélf bepaalde keuzes in ons leven, maar we zijn niet verantwoordelijk voor de dingen die op ons pad kwamen, die ons werden aangereikt of ons juist werden ontnomen, de beproevingen die we moesten doorstaan, en de onwillekeurige reacties waaraan we op sommige momenten ten prooi vielen. Rimpels vormen volgens Verhoeven een visuele weerslag van deze wisselwerking tussen activiteit en passiviteit in ieder leven:
In de horizontale en verticale rimpels op het gezicht van een rijpe mens kruisen als het ware de actieve en passieve bestanddelen van het bestaan zich, verwondering en frons, openheid voor wat er gebeurt en een poging om het te verwerken en tot eigen bezit te maken.
Het resultaat is een lijnenpatroon ‘waaraan geen plan ten grondslag ligt’ en dat niemand heeft kunnen voorzien. Verhoeven vergelijkt het met een organisch gegroeide oude stad, ‘die altijd interessanter is dan een bedacht aangelegde nieuwbouwwijk.’ De kwaal van onze tijd is echter dat we geen vreemde invloeden meer in ons leven dulden, maar alles het liefst zelf willen ontwerpen. Krijgt de grilligheid van het lot tóch de overhand, bijvoorbeeld in de manier waarop ons gezicht in de spiegel aan ons verschijnt, dan gaan we dat met allerhande schoonheidsproducten en anti-age smeermiddelen te lijf. In feite is hier sprake van een strijd tegen het verleden, aldus Verhoeven, en hebben we onszelf aan de heersende mode onderworpen, die eeuwige jeugd en oningevulde vrijheid voorschrijft. Maar
wij kunnen onszelf nauwelijks zwaarder verminken dan door ons verleden radicaal te verloochenen. Het verleden bepaalt onze eigenheid en de vorm waarin wij bestaan. Wij worden gevormd door wat wij achter ons laten, door de langzaam verstenende gevolgen van een eenmaal gedane keus waarop wij niet terug kunnen komen zonder de pijn van een nieuwe geboorte. Dat groeiend rif wordt tot een huis waarin wij als een slak wonen en waarvan wij ons niet los kunnen maken.
Naarmate wij gestolder worden en een groter, zwaarder slakkenhuis meedragen, wint ons leven aan samenhang en herkenbaarheid. De schoonheid van oudere mensen is niet algemeen en onpersoonlijk zoals die van jeugdige poppengezichtjes of knopjes in de lente. Veeleer is het de schoonheid van een individueel, doorwrocht verhaal of van doorleefde, bontgekleurde herfstbladeren.
Bron: Cornelis Verhoeven, Een verleden als bezit, 1977.
Myrthe Meester 