Gekluisterd aan de materie – Beelden van Auguste Rodin (1840-1917)
Ik weet dat het niet populair is om jezelf zo te noemen, maar ik denk dat ik een determinist ben. Ik geloof namelijk dat heel veel in ons leven al is vastgelegd. Je komt ter wereld in een gezinnetje dat op een bepaalde manier draait, een cultuur die ons leert op een bepaalde manier te denken, een maatschappelijk systeem dat bepaalde eisen stelt en verwachtingen heeft en kansen biedt. Een lichaam met een bepaalde vorm en een bepaald uithoudings- en incasseringsvermogen, die je slechts in beperkte mate op kunt rekken, manipuleren. Een geest die van nature bepaalde neigingen heeft, om drukte of juist rust op te zoeken, meer prikkels of juist meer tijd om opgedane indrukken te verteren. Een verlangen naar conformisme of juist een onderzoekingsdrang, of beide, en dan de strijd tussen die twee. Een emotionele huishouding die een beetje is aangeboren en een beetje gevormd door de omstandigheden waaronder je bent opgegroeid – huil je veel, neig je tot woede, ben je vaak uitgelaten of juist tamelijk beheerst?
Al die gegevenheden determineren ons, bepalen ons. Je kunt wel een bepaalde kant uit willen met je leven, maar daarbij heb je rekening te houden met al het bestaande, het vast-staande, met je beperkingen en mogelijkheden, je neigingen en angsten. Dan kun je heel verbeten besluiten om aan jezelf te werken, onder het motto: ik ben een vrij mens, ik moet mezelf overstijgen, optimaliseren. Of je kunt bescheiden zijn: dit ben ik. Mijn vrijheid is maar heel beperkt, hooguit een speelruimte, waarin ik de gegevenheden van mijn leven – met vallen en opstaan – op het spoor moet zien te komen en ze respecteren, opdat ik misschien ooit elegant met ze kan dansen.
Myrthe Meester 
Hallo Myrthe,
Dit heb je bondig maar beeldig verwoord. Een ‘speelruimte’ vind ik inderdaad een passende term.
Ik begrijp het goed dat je je opvattingen als controversieel bestempeld in een wereld die gedomineerd wordt door het liberale dogma van de vrije wil. Ik vind dat er zeker in deze tijd rekening moet worden gehouden met de achtergrond en individuele omstandigheden van een mens. Die inderdaad voor een groot gedeelte bepalen hoe een mens zich gedraagt.
Echter te ver doorslaan in determinisme lijkt me ook onwenselijk. Het wordt dan snel een zichzelf vervullende profetie. Je kunt mensen die niet willen veranderen nog overtuigen tot een andere keuze. Maar mensen kunnen geen verandering in hun leven aanbrengen als ze denken dat verandering niet mogelijk is.
Met mijn achtergrond in de psychologie probeer ik een wat genuanceerder beeld van de veranderlijkheid van de mens te vormen. Ik geloof dat je de keuze momenten in je leven maar moeilijk zelf kunt inrichten, omdat deze vaak afhankelijk zijn van allerlei zaken die je niet kunt beïnvloeden. Maar op die keuzemomenten heb je wel degelijk een bepaalde mate van vrijheid (soms groot soms klein) om andere keuzes te maken. Het vergt dan wel zelfbewustzijn van je eigen handelen in het verleden en het heden. Bewustzijn is dan ook de eerste stap.
Ik wil je zienswijze hierop niet kleineren, maar wellicht is meer ruimte voor verandering dan je op het eerste gezicht zou zeggen.
Met vriendelijke groet,
Rutger
LikeLike
Hoi Rutger,
Bedankt voor je uitgebreide en erg zinnige reactie. Ja, ik sla inderdaad een beetje door in mijn kritiek op de moedeloosmakende meritocratie van tegenwoordig, die mensen ertoe aanzet zichzelf voorbij te lopen en nooit tevreden met zichzelf (en met de mensen om hen heen) te zijn. Je hebt gelijk dat fatalisme óók niet wenselijk is; het is juist heel mooi als mensen blijven proberen zichzelf te ontwikkelen, en soms verrassende wegen durven in te slaan. Of te werken aan moeilijke kanten van zichzelf, aan trauma’s of andere zwakke plekken, vooral als die een belemmering in hun leven vormen of vervelend zijn voor anderen.
En toch geloof ik dat ook dán de ‘gegevenheden’ niet onbelangrijk zijn. Je eigen aard kun je niet veranderen; als je wilt veranderen, is er het materiaal van je aanleg en temperament, je geschiedenis, verlangens en uithoudingsvermogen waar je rekening mee te houden hebt. Doe je dat onvoldoende, dan vervreemd je van jezelf, leef je krampachtig, en zul je uiteindelijk meer verliezen dan winnen, al kan het oppervlakkig gezien misschien anders lijken. Ik vind het idee van het leven als project heel onbarmhartig; het leidt tot oordelen over jezelf en anderen, terwijl de gebrekkige, gewone wereld zélf eigenlijk al zo prachtig is.
Het schijnt ook zo te zijn dat een geslaagde psychotherapie meer gaat om het leren aanvaarden van jezelf en je beperkingen, en het daarmee omgaan op een aangename, waardige manier, dan om het bereiken van één of ander ideaal om een betere, leukere, succesvollere mens te worden. Juist mensen met teveel van dat soort idealen belanden vaak in therapie, denk ik. Maar ik ben geen psycholoog, en spreek dus slechts een vermoeden uit.
Laten we het erop houden dat verandering heel goed en mooi kan zijn, mits het gebeurt met respect voor wie je bent en wat je wel en niet kan. Verandering is geen doel op zich (anders zouden we allemaal ongeveer hetzelfde willen worden, en heb je geen ‘authentieke’ individuen meer, maar alleen meer of minder geslaagde exemplaren van een bepaald menstype).
Groetjes, Myrthe
LikeLike
Hoi Myrthe,
Hartelijk dank voor je reactie.
Ik wilde met mijn vorige berichtje enkel aangeven, dat als een persoon een zuiver realistische veranderwens heeft dat er dan zeker mogelijkheden zijn om tot verandering te komen. Een persoon hierin te weerhouden met argumenten als: ‘het zit in je genen’, ‘zo ben je nu eenmaal’, etc… is weinig productief. Een persoon kan daadwerkelijk verbeteringsstappen zetten ook al is dit een proces van jaren.
Zo’n veranderingswens kan inderdaad ook gestoeld zijn op een onrealistisch ideaalbeeld. Sommige zaken zijn daadwerkelijk moeilijk te veranderen, denk bijvoorbeeld aan je persoonlijkheid. Een introvert persoon kan maar moeilijk extraverter worden. Zo’n persoon in een te prikkelende omgeving zetten zal nooit productief zijn. Dit is namelijk dermate verinnerlijkt dat het allerlei emotionele en fysiologische reacties bij hem op roept. Hij zou wel stappen kunnen zetten om op zijn eigen manier nieuwe contacten aan te gaan, mocht die daar moeite mee hebben.
Ik merk aan je reactie dat je ook geen ‘harde’ determinist bent, zoals sommige materialisten. Dat mensen een soort robots zijn met de illusie van een vrije wil, die enkel uitvoeren wat ze van nature in zich hebben.
Moge duidelijk zijn dat we het niet met elkaar oneens zijn. Ik zou mezelf echter nooit typeren als een determinist. Omdat ik geloof dat verandering tot in een zekere mate mogelijk is, mede doordat er juist rekening wordt gehouden met de gegevenheden van een persoon. Ik geloof ook dat we voor het laatste genoemde te weinig oog hebben in de huidige maatschappij. En inderdaad die menselijke imperfecties zijn juist mooi en moeten zeker niet onder het juk van dogmatisch denken, kunstmatig gladgestreken worden.
Je snapt dat ik in de berichtenbox niet alles kwijt kan. Hoe dan ook blijf ik het een interessant onderwerp vinden.
Groetjes,
Rutger
PS: De afbeeldingen zijn trouwens een mooie toevoeging!
LikeLike